Ô nhiễm không khí có gây ung thư?

Theo TS.BS Trần Hải Bình, Phó trưởng Khoa Ung bướu, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh Hà Nội, cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC) xếp ô nhiễm không khí vào nhóm tác nhân gây ung thư mức cao nhất trên người, tương đương khói thuốc lá, chất phóng xạ hay rượu bia.

Mức độ nguy hiểm này thậm chí đứng trên thuốc trừ sâu, hơi nóng từ chảo rán hay thịt đỏ, vốn chỉ thuộc nhóm IIA với bằng chứng hạn chế hơn.

Thủ phạm chính trong khối không khí ô nhiễm là bụi mịn PM2.5 – những hạt nhỏ hơn sợi tóc người khoảng 30 lần, sinh ra từ quá trình đốt nhiên liệu hóa thạch, sinh khối, cũng như các phản ứng phức tạp giữa SO₂, NOx, CO, O₃ và nhiều kim loại nặng như asen, crom, niken.

Cấu trúc li ti nhưng độc tính lớn khiến PM2.5 có khả năng thâm nhập sâu vào hệ hô hấp và gây tổn thương theo cách tương tự phơi nhiễm khói thuốc lá thụ động.

Bác sĩ Bình cho biết, quá trình gây ung thư của PM2.5 diễn ra qua nhiều tầng cơ chế. Đầu tiên, bụi mịn kích hoạt hệ miễn dịch và giải phóng gốc oxy hóa (ROS), tạo ra trạng thái viêm âm ỉ kéo dài. Chính phản ứng viêm này làm DNA bị tổn thương, đứt gãy, dẫn tới các đột biến ở nhiều gene quan trọng như EGFR, KRAS, HER2 – vốn liên quan trực tiếp đến hình thành tế bào ung thư.

Không chỉ gây hỏng DNA, bụi mịn còn làm suy yếu hệ thống giám sát ung thư tự nhiên. Cơ chế sửa chữa DNA bị ức chế, trong khi các tế bào T sát thủ (cytotoxic CD8+ T) và tế bào NK (Natural Killer). Khi lớp phòng thủ này suy giảm, những tế bào đột biến dễ dàng tồn tại, phát triển và hình thành khối u.

Ở giai đoạn muộn hơn, PM2.5 tiếp tục làm rối loạn các tín hiệu điều hòa tăng sinh, thúc đẩy khối u phát triển mạnh và có thể di căn sang cơ quan khác. Tác động này không chỉ liên quan ung thư phổi mà còn làm tăng nguy cơ ung thư bàng quang, vú, dạ dày, đại trực tràng, gan, thận, não, bệnh bạch cầu và u lympho.

Để giảm nguy cơ, bác sĩ khuyến cáo người dân chủ động theo dõi các chỉ số chất lượng không khí. Trong những ngày PM2.5 tăng cao, nên hạn chế tập luyện ngoài trời, giữ kín cửa nếu có điều kiện, và sử dụng khẩu trang đạt chuẩn N95, KN95 hoặc FFP2 khi bắt buộc phải di chuyển.

Trong nhà, các thiết bị như điều hòa có chức năng lọc khí, máy lọc không khí, máy hút mùi có thể giúp giảm bớt bụi mịn. Ngược lại, việc đốt nến, thắp hương, hút thuốc lá đều làm tăng nồng độ ô nhiễm và nên hạn chế tối đa.

Bác sĩ Bình nhấn mạnh, dù không thể tránh hoàn toàn ô nhiễm không khí, mỗi người vẫn có thể giảm đáng kể nguy cơ phơi nhiễm bằng việc theo dõi thông số môi trường, đeo khẩu trang đúng chuẩn và cải thiện chất lượng không khí trong nhà. Đây là những bước đơn giản nhưng có ý nghĩa lớn trong việc bảo vệ sức khỏe trước mối nguy ung thư từ bụi mịn.