Bia đá hơn 200 tuổi in dấu công lao vị ‘khai quốc công thần’ ở vùng đất Nam Bộ

Đình Thoại Ngọc Hầu toạ lạc tại xã Thoại Sơn, tỉnh An Giang, cách TP Long Xuyên (cũ) khoảng 25km. Đây là công trình nghệ thuật mang đậm dấu ấn kiến trúc đình làng Nam Bộ với vẻ đẹp cổ kính cùng phong cảnh thiên nhiên vùng bán sơn địa.

Đình thờ danh thần Thoại Ngọc Hầu (1761-1829), tên thật Nguyễn Văn Thoại, là người làng Diên Phước, tỉnh Quảng Nam (cũ). Từ nhỏ, ông theo gia đình vào Nam, định cư tại cù lao Dài (huyện Vũng Liêm, tỉnh Vĩnh Long).

Theo cổng thông tin điện tử An Giang, từ năm 16 tuổi, ông bắt đầu cuộc sống binh nghiệp và lập nhiều chiến công, được công nhận là vị “khai quốc công thần” với việc lập 10 làng, ấp, xây nhiều đình, chùa, khai khẩn vùng đất Nam Bộ.

Tiêu biểu nhất là ông cho đào 2 con kênh Thoại Hà và Vĩnh Tế dài trên 100km từ An Giang ra biển. Đến nay, những con kênh này vẫn đóng vai trò quan trọng trong tuyến thủy nội địa vận chuyển hàng hóa, giao thương mua bán, chấm dứt tình trạng đi đường vòng bằng đường biển, đặc biệt là bảo đảm an ninh quốc phòng.

Để đánh dấu công trình đào kênh Thoại Hà, ông cho dựng ngôi miếu dưới chân núi Sập và khắc bia đá, đồng thời kể lại lai lịch tên núi với mong muốn được lưu truyền muôn đời. Năm Minh Mạng thứ 3 (1822), Thoại Ngọc Hầu làm lễ dựng bia và khánh thành Thần Miếu.

Bia đá cao 3m, ngang 1,2m, dày 2 tấc. Đầu bia chạm to hai chữ “Thoại Sơn”, mặt bia chạm 629 chữ Hán. Đây cũng chính là bia ký nổi tiếng ở Việt Nam dưới chế độ phong kiến còn lưu lại đến ngày nay.

Theo Bảo tàng lịch sử An Giang, năm Giáp Thìn (1904), viên chủ tỉnh người Pháp trấn nhậm tỉnh Long Xuyên đến làng Thoại Sơn vãn cảnh, sau đó lệnh cho dời bia đá về dựng tại hoa viên của người này.

Trải qua nhiều lần thay đổi chủ tỉnh, văn bia được dịch sang tiếng Pháp. Nhận thấy nội dung không phù hợp, một viên chủ tỉnh cho Hương chức Hội tề làng Thoại Sơn (những người có uy tín trong làng, được nhân dân tín nhiệm bầu ra – PV) chở về dựng lại ở vị trí cũ.

Tuy nhiên, nơi đó đã bị quân Pháp chiếm đóng thành doanh trại, các Hương chức Hội tề quyết định di chuyển tấm bia theo con rạch Cống Cô sát đường lộ và dựng bia tại vị trí như hiện nay (cách vị trí cũ lúc Thoại Ngọc Hầu cho dựng khoảng 300m).

Đến năm Nhâm Tuất (1922), nhân dân làng Thoại Sơn xây dựng đình Thoại Ngọc Hầu để thờ cúng “Quan Khâm Sai Thống chế Thoại Ngọc Hầu” và gìn giữ bia đá Thoại Sơn khỏi hư hại bởi mưa nắng.

Trải qua thời gian dài tồn tại, đình Thoại Ngọc Hậu được nhiều lần trùng tu ngày càng khang trang. Mặt đình quay về hướng Nam với kiến trúc 3 gian 2 chái.

Mái đình được lợp bằng ngói đại tiểu với 3 cấp mái. Các góc đầu đao, bờ giải, bờ nóc đều trang trí các bộ tượng mang chủ đề dân gian.

Phía bên trong, ngôi đình được chống đỡ bởi hàng cột làm bằng gỗ quý chế tác từ thời kỳ đầu lập đình. Các bộ bao lam, câu đối, hoành phi chạm khắc tinh xảo, sơn nhũ vàng rực rõ.

Bên cạnh đình là cây rái dầu hơn 200 năm tuổi, cao khoảng 30m, đường kính 1,4m phát triển xanh tốt, được công nhận Cây Di sản Việt Nam năm 2023.

Nghi lễ tại đình vẫn được bảo lưu và thực hành một cách trang nghiêm với 16 lễ cúng theo trình tự thời gian trong năm như: Lễ cúng Tam nguyên, Tứ thời tiết lạp, Kỳ yên (ngày mùng 10, 11, 12/3 âm lịch), Giỗ Linh thần Thoại Ngọc Hầu (ngày mùng 5, 6/6 âm lịch), Lạp miễu (ngày 11, 12/12 âm lịch).

Năm 2013, đình Thoại Ngọc Hầu vinh dự được Liên hiệp các hội UNESCO Việt Nam chứng nhận nằm trong top 100 “Điểm đến ấn tượng Việt Nam”. Đến năm 2019, ngôi đình cùng bia Thoại Sơn được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia.

Chiêm ngưỡng tháp cổ duy nhất còn sót lại của văn hoá Óc Eo ở Tây Nam BộDi tích tháp cổ Vĩnh Hưng, kiến trúc mang đậm đặc trưng của nền văn hoá Óc Eo duy nhất còn sót lại ở Tây Nam Bộ.