Nhạc kịch Ảo quan là tác phẩm dự thi Liên hoan quốc tế Sân khấu thử nghiệm 2025 của Nhà hát Kịch Sân khấu Nhỏ 5B. 

Tác phẩm nặng “đô” về nỗi đau 

Ảo quan với thời lượng vỏn vẹn 90 phút – ngắn nhất nhì trong các tác phẩm từng trình diễn tại sân khấu 5B, xoay quanh câu chuyện khá đơn giản.

Đó là chuyện về hai chàng trai trẻ Bee và “Con Trai Của Mẹ” tự tử. Hai người mẹ ở lại vật lộn với nỗi đau mất con, đi tìm nguyên con tự tử trong vô vọng đồng thời bị mạng xã hội phán xét, gia đình chỉ trích. 

Trong tác phẩm, Mẹ Lớn (Mỹ Uyên) có 2 người con nhưng chỉ chăm bẵm Con Trai Của Mẹ (Trần Đại Chính), luôn muốn biến anh thành hình mẫu lý tưởng, hoàn hảo mà không quan tâm con trai đang sống với cảm nhận thế nào. 

Mẹ Bee (Hồ Hoàng Ngọc) thương và không kỳ thị con trai (Trần Tuấn Kiệt) nhưng lại chưa đủ kiến thức để thấu hiểu những vấn đề anh đang đối diện. 

Cách tác giả đặt tên phần nào phản ánh tính cách, số phận của nhân vật. Hai chàng trai trẻ là Bee – con ong là loài chết vì đồng loại còn Con Trai Của Mẹ, như chính cái tên, bản ngã lại bị định vị bởi người mẹ.

Họ là những đứa trẻ lớn lên đầy hoang mang trong thời đại công nghệ; chịu nhiều áp lực từ gia đình, phán xét của xã hội; tình yêu đồng giới bị cấm đoán trong khi khoảng cách với bố mẹ ngày một lớn dần – những nguyên nhân dẫn tới bệnh trầm cảm và khuynh hướng tự tử ở người trẻ.  

Diễn biến cốt truyện thực tế không dài nhưng chứa đựng quá nhiều bi kịch của con người và xã hội. Cách Chinh Ba và Mỹ Uyên kể câu chuyện có phần ngột ngạt, kết hợp với ánh sáng, âm thanh dồn dập khiến phần lớn thời lượng tác phẩm hơi nặng nề. 

Dù vậy, kết vở lại hướng các nhân vật đến ánh sáng và sự bao dung. Mẹ Bee cắm bông hồng lên mộ con – tượng trưng cho tình yêu của bà dành cho con nhưng cũng ngụ ý rằng bà chưa thể buông bỏ nỗi đau này. 

Trong khi đó, Mẹ Lớn lại mang đến chậu cây hạnh phúc – có ý nghĩa chuyển hóa nỗi đau thành sự sống. Điều này khá dễ lý giải khi từ cái chết của người con cả, Mẹ Lớn mới hóa giải hiểu lầm, bắt đầu kết nối lại với đứa con thứ.  

Tầng lớp nghệ thuật 

Ảo quan (apophenia) là khái niệm được dùng trong tâm lý học, thần kinh học và triết học, chỉ xu hướng tự nhiên của con người khi tìm thấy hình mẫu, ý nghĩa hoặc mối liên hệ trong những dữ liệu hoàn toàn ngẫu nhiên.

Từ nhiều góc độ, vở nhạc kịch là hành trình “ảo quan” của tất cả đối tượng tham gia vào nó, từ nhân vật, diễn viên đến khán giả. 

Trước khi bắt đầu câu chuyện của Bee và Con Trai Của Mẹ, tác phẩm mở màn bằng trường đoạn khoảng 30 phút khá “khó nuốt” với một lớp chồng chất thơ ca, triết lý, thần thoại và biểu tượng.

Chinh Ba sử dụng một số câu gần nguyên văn từ Rigveda 10.129 – một trong những bài thánh ca sáng tạo cổ xưa nhất của Ấn Độ rồi cắt ghép, đảo ngược, lặp lại; sau đó trộn lẫn các nhân vật trong những thần thoại khác nhau như: Asura, Gandharva (Ấn Độ), Tháp Babel (Cựu Ước), Mặt trời… tạo thành những vòng lặp đa tầng nghĩa. 

Trường đoạn này nếu cố giải nghĩa từng câu thì gần như không có đáp án. Nhưng nhìn tổng thể, tác giả cố ý pha trộn những thần thoại bị cắt vụn, ngôn ngữ lặp lỗi và hình ảnh đảo ngược lại thành công tạo cảm giác hỗn loạn cho người xem. 

Nói cách khác, Chinh Ba dẫn dắt khán giả vào hành trình ảo quan, để họ tự tạo hình mẫu, tự gán nghĩa, tự liên kết các dữ liệu rối rắm anh đưa ra.

Từ khía cạnh tác phẩm, yếu tố “ảo quan” thể hiện ở hành trình hai người mẹ vô vọng tìm lý do, sự thật và ý nghĩa trong cái chết vô lý của con trai. 

Nhưng ở cái kết, “ảo quan” cũng là cách lý giải đầy nhân văn: từ cái chết của con, hai bà mẹ tự tạo ra ý nghĩa để sống tiếp. 

Vở nhạc kịch cũng sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ xuất hiện xuyên suốt tác phẩm như hoa ly – biểu tượng của đa nhân cách, từng được y học cổ đại cho là thuốc chữa bệnh rối loạn tâm thần.

Hình ảnh 2 bà mẹ ôm xác con tái hiện tác phẩm điêu khắc Pietà nổi tiếng của Michelangelo ngụ ý về nỗi đau thương thiêng liêng.

Âm nhạc và ánh sáng ma mị

Âm nhạc – yếu tố quan trọng bậc nhất trong nhạc kịch – của Ảo quan hấp dẫn và có sức tác động mạnh đến người xem.

7 bài đều không mang sắc thái vui, toàn bộ là những nỗi đau được bọc trong vẻ đẹp. Mở màn bằng aria baroque thuần cổ điển đến folk/art pop trầm lắng, drama pop cao trào rồi kết thúc bằng ambient. 

Không khó nhận thấy 7 bài hát được sắp xếp như một hành trình tâm lý.

Aria Lascia ch’io pianga của Frideric Handel mở ra một thiên đường đẹp đẽ giả tạo, sau đó là vùng tăm tối của Black for the occasion. Bài Stranger biểu thị sự lạc lõng; Two men in love là ảo tưởng tình yêu đẹp đến mức không thật; To be là sự tự vấn bản ngã; Darling gợi liên tưởng đến hiện tượng ảo thanh còn Come to me như một lời mời gọi từ hư không. 

Ánh sáng cũng là điểm gây ấn tượng của vở diễn. Cách đánh đèn thông minh giúp phản chiếu tốt một phần tính cách, quan điểm, đôi khi là sự chuyển biến tâm lý của các nhân vật.

Trong khi đó, những cú strobe light (đèn nhấp nháy) chừng mực, hợp lý lại góp phần đẩy mạnh cảm giác căng thẳng, ngột ngạt của những cảnh quan trọng.

Toàn bộ diễn viên tham gia vở Ảo quan diễn tròn trịa, hài hòa. Điều này đáng được ghi nhận vì ngoài diễn xuất, họ còn phải đảm bảo phần hát, vũ đạo, tương tác với video trình diễn trên TV hoặc trực tiếp lắp ráp sân khấu. 

Vốn có lực diễn mạnh, NSND Mỹ Uyên luôn là nhân tố nổi bật nhất, thậm chí đôi lúc áp đảo bạn diễn trong các vở kịch chị góp mặt. Riêng vở này, phần thể hiện của chị hoàn toàn hòa quyện vào câu chuyện, làm tôn lên thông điệp lớn của tác phẩm. 

Không có lợi thế về diễn xuất như Mỹ Uyên, Hồ Hoàng Ngọc – ca sĩ của Nhà hát Giao hưởng Nhạc Vũ kịch – ghi điểm với giọng mezzo vang rền, nội lực.

Hai diễn viên trẻ Trần Tuấn Kiệt và Trần Đại Chính sở hữu nốt son trong sự nghiệp. Với Trần Tuấn Kiệt, đó là sự đột phá so với vô số vai hài anh từng thể hiện; còn với Trần Đại Chính là chiến thắng oanh liệt của lần đầu bước lên sân khấu chuyên nghiệp.

Điểm trừ duy nhất của tác phẩm là cơ sở vật chất của Nhà hát Kịch Sân khấu Nhỏ 5B có phần xuống cấp, nhất là hệ thống âm thanh gây gián đoạn trải nghiệm của người xem.

Trích đoạn “Ảo quan”

Ảnh: Nhà hát cung cấp

Thách thức của NSND Mỹ UyênTrở lại với dòng biểu diễn thể nghiệm sau 9 năm cùng ê-kíp hùng hậu trong và ngoài nước với tác phẩm nhạc kịch “Ảo quan”, NSND Mỹ Uyên thấy thách thức lớn.