52% ca nhiễm HIV toàn cầu tập trung ở Đông – Nam Phi, mũi tiêm 2 lần/năm mở kỳ vọng đảo ngược đại dịch

Ngày 1/12, đúng Ngày Thế giới phòng chống AIDS, ba quốc gia Nam Phi, Eswatini và Zambia chính thức triển khai rộng rãi thuốc Lenacapavir, mũi tiêm được xem như “vaccine chức năng” đầu tiên với hiệu quả phòng HIV tới 99,9%. Đây là lần đầu công nghệ dự phòng này được áp dụng công khai tại châu Phi – khu vực chịu tác động nặng nề nhất của HIV/AIDS.

Lenacapavir là thuốc kháng HIV tác dụng kéo dài, chỉ cần tiêm hai lần mỗi năm. Các thử nghiệm lâm sàng cho thấy thuốc có thể giảm gần như tuyệt đối nguy cơ lây nhiễm HIV, tạo bước tiến đột phá so với phương pháp PrEP uống hằng ngày vốn bị giới hạn bởi thói quen sử dụng liên tục.

Theo UNAIDS 2024, Đông và Nam Phi chiếm 52% trong tổng 40,8 triệu người nhiễm HIV toàn cầu, một con số cho thấy mức độ cấp bách của việc triển khai những biện pháp dự phòng thế hệ mới.

Dù hãng Gilead Sciences cam kết cung cấp 2 triệu liều không lợi nhuận trong 3 năm, các tổ chức y tế cho biết con số này vẫn thấp so với nhu cầu thực tế. Hiện Lenacapavir có giá 28.000 USD/năm tại Mỹ, mức quá cao đối với các quốc gia thu nhập thấp. Tin tích cực là phiên bản generic giá 40 USD/năm dự kiến ra mắt năm 2027, phân phối tại hơn 100 quốc gia theo thỏa thuận giữa Unitaid, Quỹ Gates và các nhà sản xuất Ấn Độ.

Tại Nam Phi, nơi 20% người trưởng thành sống chung với HIV, chương trình được triển khai bởi đơn vị nghiên cứu thuộc Đại học Wits, do Unitaid tài trợ. Zambia và Eswatini đã tiếp nhận 1.000 liều từ tháng trước và bắt đầu tiêm đúng ngày 1/12, với kỳ vọng phủ sóng toàn quốc từ năm tới.

Lời cảnh báo toàn cầu: HIV chưa kết thúc, cần chiến lược mạnh hơn và công bằng hơn

Việc triển khai Lenacapavir tại châu Phi mở ra hy vọng mới, nhưng cũng làm rõ một thực tế: khả năng tiếp cận vẫn là thách thức lớn nhất. Nếu không được phân phối rộng rãi và giá thành không giảm mạnh, bước tiến y học này khó tạo ra thay đổi mang tầm quốc gia hay khu vực.

Cùng thời điểm, tại Pakistan, Thủ tướng Shehbaz Sharif kêu gọi tăng tốc nỗ lực phòng chống HIV/AIDS, nhấn mạnh quyền tiếp cận bình đẳng với dịch vụ dự phòng, chẩn đoán và điều trị, đặc biệt đối với nhóm dễ tổn thương. Ông khẳng định cần phá bỏ kỳ thị, nâng cấp hệ thống y tế, đảm bảo an toàn truyền máu, giảm lây nhiễm liên quan sử dụng ma túy và mở rộng điều trị cho nhóm nguy cơ cao.

Thủ tướng Sharif kêu gọi cộng đồng “lắng nghe tiếng nói của người sống chung với HIV” và hợp lực để hướng đến mục tiêu “Pakistan không còn HIV/AIDS”.

Dù thế giới đã đi xa trong 40 năm chiến đấu với HIV – AIDS, những số liệu hiện tại cho thấy cuộc chiến vẫn chưa thể dừng lại. Mũi tiêm hiệu quả 99,9% như Lenacapavir mang lại hy vọng, nhưng để biến hy vọng thành hiện thực, cần chiến lược toàn diện, nguồn lực bền vững và sự đồng lòng toàn cầu, để không ai bị bỏ lại phía sau trong hành trình chấm dứt đại dịch.