Bên cạnh can thiệp y tế theo chỉ định từ bác sĩ, hiểu rõ ung thư đường mật ăn gì cũng là một phần quan trọng trong kế hoạch hỗ trợ cơ thể phục hồi sau điều trị. Vậy, người bệnh ung thư đường mật nên ăn gì tốt cho sức khỏe? Hãy cùng Trung tâm Dinh dưỡng Nutrihome tìm hiểu ngay trong bài viết sau.

Vai trò của dinh dưỡng trong hỗ trợ điều trị ung thư đường mật

Mục tiêu hàng đầu trong chế độ ăn cho người bị ung thư đường mật là nhằm hỗ trợ phòng ngừa:

• Hội chứng suy mòn thể chất (cachexia): Tình trạng mất khối lượng cơ nạc và cân nặng tiến triển do viêm toàn thân, thường gặp ở người bệnh ung thư, kể cả khi người bệnh vẫn ăn uống bình thường hoặc chỉ giảm ăn nhẹ.
• Bệnh suy dinh dưỡng (malnutrition): Suy dinh dưỡng protein-năng lượng là tình trạng do ăn uống không đủ, hấp thu kém hoặc do nhu cầu dinh dưỡng tăng. Đây là vấn đề phổ biến, ảnh hưởng tiêu cực tới 30-87% người bệnh ung thư nói chung, bao gồm cả người bệnh ung thư đường mật.

Mặt khác, dinh dưỡng đúng cách không chỉ giúp người bệnh ung thư đường mật duy trì thể trạng, mà còn hỗ trợ:

• Phục hồi mô bị tổn thương.
• Phòng ngừa rối loạn tiêu hóa.
• Cải thiện khả năng dung nạp thuốc trong quá trình điều trị.
• Giảm tác dụng phụ của hóa trị/xạ trị
• Góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và rút ngắn thời gian hồi phục.

Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bị ung thư đường mật

6 nguyên tắc dinh dưỡng cần lưu ý cho người bị ung thư đường mật bao gồm:

• Tăng cường năng lượng và protein:
  • Đảm bảo cung cấp đủ năng lượng và protein (đạm) giúp cơ thể phục hồi mô tổn thương và hạn chế tình trạng sụt cân do điều trị.
  • Theo nghiên cứu, người bệnh ung thư được khuyến nghị bổ sung 1-1.3g protein/kg thể trọng. Tuy nhiên, nếu có tình trạng suy kiệt thể chất, nên bổ sung 1.5-1.8g protein/kg thể trọng.
  • Về năng lượng, người bệnh nên được bổ sung 20-25 calo/kg thể trọng nếu có tình trạng nằm liệt giường, và 25-30 calo/kg thể trọng nếu chỉ điều trị ngoại trú, hoặc theo chỉ định khác từ bác sĩ.
• Giới hạn chất béo: Sau phẫu thuật cắt túi mật, khả năng tiêu hóa mỡ thường giảm do dịch mật không còn được dự trữ. Do đó, người bệnh nên giới hạn tổng lượng chất béo dung nạp ở dưới mức 30% tổng calo trong khẩu phần, hoặc không quá 3g chất béo trong mỗi khẩu phần 100g thực phẩm.
• Không loại bỏ hoàn toàn chất béo: Việc cắt bỏ hoàn toàn chất béo khỏi chế độ ăn lại khiến cơ thể thiếu hụt năng lượng, khó hấp thu vitamin tan trong dầu (A, D, E, K). Vì vậy, tiếp tục duy trì tiêu thụ chất béo và lựa chọn loại chất béo phù hợp là điều cần thiết với người bệnh ung thư.
• Ưu tiên chất béo tốt: Người bệnh nên ưu tiên ăn loại chất béo dễ hấp thu như dầu MCTs (chất béo trung tính chuỗi vừa), chất béo có đặc tính kháng viêm (như omega-3, 6, 9…); đồng thời hạn chế chất béo bão hòa/cholesterol nhằm giảm gánh nặng tiêu hóa cho gan mật.
• Tăng cường chất xơ và chống oxy hóa:
  • Chất xơ: Có thể “gắn kết” với axit mật trong ruột, giảm tái hấp thu cholesterol, nhờ đó hỗ trợ tiêu hóa và giảm các triệu chứng tiêu hóa khó chịu thường gặp sau điều trị.
  • Chất chống oxy hóa: Giúp bảo vệ tế bào khỏi tổn thương, viêm mạn tính do gốc tự do.
• Hạn chế đường và chất kích thích (cồn, caffeine): Tiêu thụ quá nhiều đường hoặc chất kích thích có thể làm tăng số lượng phản ứng viêm, góp phần gây rối loạn chuyển hóa, ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị hoặc phục hồi sau điều trị.

Ung thư đường mật ăn gì?

Người bị ung thư đường mật nên ăn thực phẩm dễ tiêu, ít dầu mỡ như cháo, súp, rau xanh, trái cây mềm và đạm chất lượng cao từ cá, trứng, đậu phụ. Ưu tiên chất béo tốt từ dầu thực vật, chia nhỏ bữa ăn. Những thực phẩm phù hợp cho người ung thư đường mật thường ưu tiên nhóm dễ tiêu, ít dầu mỡ và hỗ trợ gan – mật tốt, bao gồm:

1. Cá da trơn nước ngọt (cá basa, cá hú, cá tra, cá dứa…)

Khi bỏ đi phần mỡ dưới da, cá da trơn nước ngọt là nguồn đạm dễ tiêu hóa vì chúng chứa ít chất béo bão hòa, phù hợp với người bệnh ung thư vừa trải qua phẫu thuật cắt túi mật. So với thịt đỏ (heo, bò, dê…), nhóm này ít gây áp lực lên quá trình chuyển hóa lipid, mang lại cảm giác “nhẹ bụng” hon sau khi ăn.

Trả lời câu hỏi ung thư đường mật ăn gì dễ tiêu mà vẫn đủ dinh dưỡng, cá da trơn là lựa chọn hợp lý. Theo đó, người bệnh nên chế biến cá theo các dạng hấp, luộc hoặc nấu cháo; tránh chiên/rán/xào để giảm dầu mỡ khó tiêu.

2. Ức gà bỏ da

Ức gà (bỏ da) cung cấp lượng đạm cao, hỗ trợ duy trì khối lượng cơ nạc cho người bệnh có nhu cầu đạm lớn, đặc biệt là người bệnh phải nằm lâu trong quá trình điều trị. Bên cạnh đó, nhờ chứa ít chất béo bão hòa, phần thịt này dễ hấp thu, ít gây đầy bụng và không làm tăng gánh nặng chuyển hóa cho gan. Ức gà nên hấp, luộc hoặc nấu cháo để phù hợp với người đang chống chọi với căn bệnh quái ác này.

3. Đậu phụ (đậu hũ)

Đậu phụ là nguồn protein thực vật dễ tiêu vì chứa rất ít chất béo, giúp người bệnh bổ sung đầy đủ protein mà không cần phải dung nạp thêm chất béo bão hòa và cholesterol như thịt đỏ (heo, bò…). Ngoài ra, trong đậu phụ còn có isoflavone – hợp chất chống oxy hóa tự nhiên hỗ trợ chống viêm cải thiện thể trạng trong giai đoạn hồi phục. Món ăn này cũng có kết cấu mềm, dễ nhai nuốt, phù hợp cho người kén ăn hoặc gặp chứng khó nuốt sau hóa trị/xạ trị.

4. Trứng gà (ưu tiên lòng trắng)

Lòng trắng trứng gà cung cấp nhiều protein chất lượng cao, chứa đầy đủ 9 loại axit amin thiết yếu mà cơ thể cần để phục hồi sau điều trị. Ngoài ra, protein trong trứng còn là loại hấp thu nhanh, ít chất béo nên dễ tiêu hóa, thích hợp cho người bệnh.

Với những lợi ích nêu trên, lòng trắng trứng gà xứng đáng là thực phẩm nên có mặt trong thực đơn hằng tuần của người bệnh ung thư đường mật. Người bệnh có thể bổ sung lòng trắng trứng dưới dạng luộc, hấp, chưng để hạn chế dầu mỡ.

5. Sữa ít béo hoặc sữa thực vật

Sữa ít béo giúp bổ sung protein và vi chất như vitamin D, canxi, góp phần duy trì khối lượng cơ nạc, sức khỏe xương khớp và phòng ngừa suy dinh dưỡng protein-năng lượng. Với người bệnh ung thư có triệu chứng mệt, ăn uống kém, sữa cũng là nguồn dinh dưỡng tiện lợi vì không đòi hỏi cơ thể phải tốn nhiều thời gian để tiêu hóa.

Một số dòng sữa thực vật (như sữa óc chó, sữa hạt lanh) còn hỗ trợ sức khỏe tim mạch nhờ chứa một lượng vừa phải chất béo tốt (omega-3, 6, 9) – những loại axit béo có đặc tính kháng viêm.

6. Bông cải xanh (súp lơ xanh)

Bông cải xanh chứa nhiều sulforaphane – một chất chống oxy hóa tự nhiên được chứng minh cho là có khả năng ức chế sự phát triển của tế bào ung thư trên các mô hình nghiên cứu in vitro (trong phòng thí nghiệm) và in vivo (trên mô hình động vật). Ngoài ra, lượng chất xơ dồi dào trong bông cải còn giúp hệ tiêu hóa hoạt động trơn tru, giảm táo bón – tình trạng thường gặp khi người bệnh phải uống nhiều thuốc (nếu có).

7. Việt quất

Việt quất giàu vitamin C và chất chống oxy hóa anthocyanin, giúp trung hòa gốc tự do, giảm các phản ứng oxy hóa trong cơ thể. Nhờ đó, loại quả này hỗ trợ hệ miễn dịch, giúp người bệnh duy trì thể trạng tối ưu trong suốt quá trình điều trị. Người bệnh có thể ăn tươi, xay sinh tố hoặc dùng kèm sữa chua không đường.

8. Gạo lứt

Gạo lứt cung cấp nhiều tinh bột hấp thu chậm, giúp hạn chế tăng đường huyết sau bữa ăn – tình trạng thường gặp ở người ung thư ít vận động. Điều này hữu ích bởi đường huyết tăng cao thường xuyên và kéo dài có thể kích thích viêm, gián tiếp kéo dài thời gian phục hồi. Bên cạnh đó, tinh bột hấp thu chậm còn giúp ổn định năng lượng, hạn chế tình trạng uể oải, mệt mỏi thường gặp khi đường huyết tăng nhanh rồi giảm nhanh.

9. Dầu ô-liu nguyên chất, dầu hạt óc chó

Dầu ô-liu chứa nhiều axit oleic (omega-9), còn dầu hạt óc chó cung cấp nhiều ALA (omega-3). Cả omega-3 và omega-9 đều là các axit béo có đặc tính kháng viêm, hỗ trợ cải thiện sức khỏe tim mạch và gan mật, giúp người bệnh phục hồi tối ưu sau điều trị.

Người ung thư đường mật nên kiêng ăn gì?

Người bị ung thư đường mật nên kiêng thức ăn nhiều dầu mỡ, chiên rán, thịt đỏ nhiều mỡ, nội tạng động vật, thực phẩm chế biến sẵn, đồ cay nóng, rượu bia và nước ngọt có gas. Những nhóm này dễ gây khó tiêu, tăng gánh nặng cho gan – mật và làm nặng thêm các triệu chứng tiêu hóa. Cụ thể như sau:

1. Thực phẩm nhiều chất béo bão hòa và cholesterol

Nhóm này bao gồm nội tạng động vật, bơ/sữa động vật, mỡ dưới da động vật (ba chỉ bò/heo, mỡ gà…). Ngoài việc gây khó tiêu, ăn thường xuyên còn tiềm ẩn nguy cơ làm tăng cholesterol máu, thúc đẩy phản ứng viêm và gây rối loạn chuyển hóa lipid ở gan. Bên cạnh đó, với người bệnh cần đặc biệt tránh các món chiên rán nhiều dầu mỡ, mà nên thay bằng các món hấp/luộc/chiên không dầu để giảm áp lực tiêu hóa cho gan mật.

2. Đồ ngọt, nước uống có đường, chất tạo ngọt nhân tạo

Bánh kẹo, nước ngọt, trà sữa… chứa nhiều đường tinh luyện, có thể làm tăng đường huyết và thúc đẩy quá trình viêm mạn tính. Lượng đường cao còn dễ làm gan nhiễm mỡ và gây rối loạn chuyển hóa chất béo ở người bệnh ung thư. Bên cạnh đó, một số chất tạo ngọt nhân tạo (saccharin, sucralose…) có thể gây mất cân bằng hệ vi sinh đường ruột nếu uống thường xuyên, làm giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng từ thực phẩm khác.

3. Thực phẩm chế biến sẵn, có chất bảo quản

Các sản phẩm như xúc xích, thịt hộp, mì ăn liền thường chứa nitrat và nitrit. Trong môi trường axit của dạ dày, các chất này có thể hình thành nitrosamine – hợp chất được xem là nguy cơ gây ung thư nếu tiêu thụ thường xuyên.. Ngoài ra, nhóm thực phẩm này cũng chứa nhiều chất béo, làm tăng nguy cơ gây rối loạn tiêu hóa.

4. Thực phẩm lên men, nguy cơ nhiễm nấm mốc

Dưa muối, cà muối hoặc thực phẩm bảo quản lâu ngày có thể chứa aflatoxin – độc tố sinh ra từ nấm mốc, gây tổn thương gan và làm tăng nguy cơ ung thư tiến triển. Ngoài ra, quá trình lên men hoặc bảo quản không đúng cách còn dễ sinh vi khuẩn, làm tăng viêm ở gan mật và ảnh hưởng tiêu cực đến hiệu quả điều trị.

Xây dựng thực đơn theo từng giai đoạn điều trị và triệu chứng

Dưới đây là hướng dẫn xây dựng thực đơn khoa học cho từng thời điểm:

1. Chế độ ăn sau phẫu thuật ung thư đường mật

Sau phẫu thuật, gan mật và đường tiêu hóa cần thời gian thích nghi. Vì vậy, người bệnh nên tuân thủ chế độ ăn chuyển tiếp theo từng giai đoạn:

• Giai đoạn đầu (vài ngày đầu): Ăn thức ăn lỏng, loãng, dễ tiêu (như cháo, súp, nước ép rau củ loãng) để giảm áp lực lên hệ tiêu hóa, tránh đau bụng, đầy hơi, tiêu chảy, khó tiêu – những triệu chứng có thể xảy ra sau phẫu thuật cắt túi mật.
• Giai đoạn phục hồi: Bổ sung dần protein từ thịt nạc, cá, trứng, kết hợp chất xơ hòa tan. Chia nhỏ 5-8 bữa/ngày giúp giảm gánh nặng tiêu hóa do giảm tiết muối mật.
• Kiểm soát tiêu chảy hoặc phân mỡ: Giảm tối đa chất béo, ưu tiên dầu MCTs (chất béo trung tính chuỗi vừa) – loại chất béo được hấp thu trực tiếp qua tĩnh mạch cửa. Ngoài ra, có thể dùng thêm men Lipase để hỗ trợ tiêu hóa theo chỉ định bác sĩ.

2. Thực đơn giảm thiểu tác dụng phụ của hóa trị/xạ trị

Trong giai đoạn điều trị tích cực, người bệnh thường gặp nhiều tác dụng phụ khiến việc ăn uống khó khăn. Một số điều chỉnh giúp cải thiện khả năng dung nạp:

• Buồn nôn, nôn: Nên ăn món nhạt, khô như bánh quy, bánh mì nướng, dùng gừng, bạc hà hoặc thức ăn nguội để giảm kích ứng mùi.
• Thay đổi vị giác (vị kim loại): Nên dùng bát đĩa sứ hoặc thủy tinh, thêm thảo mộc, chanh hoặc cam để kích thích vị giác.
• Viêm loét miệng: Nên ăn món mềm, nguội như cháo, sữa chua, sinh tố; tránh món cay, nóng hoặc quá chua vì có thể gây bỏng rát niêm mạc miệng.

3. Dinh dưỡng cho bệnh nhân ung thư đường mật giai đoạn cuối

Ở giai đoạn này, mục tiêu dinh dưỡng không còn là điều trị tích cực mà là duy trì chất lượng sống và tạo cảm giác dễ chịu:

• Ưu tiên sở thích và cảm giác thoải mái: Không cần quá khắt khe về kiêng kỵ, miễn là món ăn không gây khó chịu hoặc nguy hiểm.
• Tăng năng lượng trong khẩu phần nhỏ: Dùng sữa công thức dòng cao năng lượng, sinh tố đặc hoặc món mềm dễ nuốt để đảm bảo đủ dưỡng chất khi người bệnh ăn ít.
• Hỗ trợ tinh thần: Giữ không khí vui vẻ, ăn cùng gia đình để kích thích cảm giác ngon miệng, vì tinh thần tích cực giúp cải thiện hấp thu và nâng cao sức khỏe miễn dịch.

Người mắc ung thư đường mật thường gặp trở ngại trong ăn uống do mệt mỏi, giảm hấp thu và thay đổi vị giác, nên việc thiết lập chế độ dinh dưỡng khoa học đóng vai trò quan trọng trong duy trì thể trạng. Khi khẩu phần được chuyên gia điều chỉnh phù hợp từng giai đoạn điều trị, người bệnh có cơ hội cân bằng năng lượng, cải thiện sức khỏe và ổn định chất lượng sống.

Tóm lại, việc hiểu rõ ung thư đường mật ăn gì giúp người bệnh duy trì thể trạng ổn định và đáp ứng điều trị tốt hơn. Chế độ dinh dưỡng hợp lý không chỉ hỗ trợ phục hồi chức năng gan mật mà còn góp phần cải thiện sức khỏe tổng thể. Vì vậy, người bệnh nên chủ động hỏi ý kiến bác sĩ hoặc tham vấn với chuyên gia dinh dưỡng để được hướng dẫn xây dựng thực đơn phù hợp với thể trạng.