Giám sát của Quốc hội phải đi sâu để kiến tạo chính sách

Kiến nghị rõ người, rõ việc, rõ thời gian

Tham luận tại Diễn đàn của Quốc hội về hoạt động giám sát, Ủy viên là đại biểu hoạt động chuyên trách tại Ủy ban Kinh tế và Tài chính của Quốc hội Lê Hoàng Anh kiến nghị, trong giám sát ngân sách Nhà nước, cần giám sát từ sớm, từ xa và tại thực địa, không chỉ dựa vào báo cáo giấy tờ.

Đồng thời, kiến nghị rõ người, rõ việc, rõ thời gian, không để ai né tránh trách nhiệm; tái giám sát, kiên trì với những vấn đề tồn đọng, không để tình trạng nêu ra rồi để đấy kéo dài nhiều năm.

Bên cạnh đó, ông Lê Hoàng Anh cũng đề nghị tăng cường phối hợp với Kiểm toán nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các đoàn thể để tăng tính khách quan, đa chiều trong hoạt động giám sát.

Cùng đề cập đến giám sát ngân sách Nhà nước, Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II Lê Đình Thăng nhìn nhận, việc chuyển từ ngân sách “bí mật” sang công khai, minh bạch là bước chuyển mình rất lớn và kỷ cương ngân sách đã được thiết lập.

Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II Lê Đình Thăng. Ảnh: Phạm Thắng

Tuy nhiên, nếu nhìn vào quyết toán ngân sách năm 2023 có thể thấy, tỷ lệ vượt dự toán của nhiều khoản chi khá cao, liên tục vượt dự toán trong nhiều năm. Điều này đặt ra vấn đề về hiệu lực của các nghị quyết của Quốc hội, của Hội đồng nhân dân về dự toán.

Ông Thăng đặt vấn đề, liệu trong cơ chế điều hành quản lý ngân sách có vấn đề gì mà liên tục vượt dự toán như vậy? Vì chúng ta năm nào cũng giám sát từ dự toán đến quyết toán, nhưng vẫn không khắc phục được vấn đề này, mấu chốt là gì? Theo ông, không nên quan niệm rằng việc dự toán vượt trần ngân sách là điều đương nhiên. Về nguyên tắc, Quốc hội đưa ra trần dự toán thì không được phép đội trần.

TS Lê Đình Thăng cũng đề cập đến bất cập trong chính sách thuế. Vừa rồi có thông tin thu thuế từ đất trong 6 tháng đã gần đạt dự toán của cả năm 2025. Theo ông, cần phải làm rõ các khoản thu có khả năng tái tạo và khoản thu một lần chiếm tỷ lệ bao nhiêu. Nếu chúng ta dựa vào khoản thu một lần thì tính bền vững của ngân sách sẽ ra sao?

Hay như thuế nhà đất, theo ông Thăng, một căn nhà của người dân 30m2, 50m2, hằng năm Nhà nước vẫn thu thuế sử dụng đất. Tuy nhiên, có những dự án hàng nghìn ha nhưng 20 năm không triển khai, từ nhà đầu tư trở thành một nhà đầu cơ, nhưng Nhà nước không thu được thuế. Đáng lẽ, dự án thực hiện trong 5 năm, sau 5 năm vẫn chưa làm thì phải chịu thuế.

Đại biểu tham dự Diễn đàn. Ảnh: Phạm Thắng

“Dạo quanh Hà Nội hoặc Thành phố Hồ Chí Minh, chúng ta sẽ thấy có những dự án cỏ mọc tốt, 20 năm nay hoặc thậm chí hơn không triển khai, nhưng đất đó Nhà nước đã giao rồi. Cách đây 20 năm chỉ mấy nghìn tỷ, đến nay hàng trăm nghìn tỷ, nhưng Nhà nước không có quyền lợi nào ở chỗ này. Quyền lợi của Nhà nước có chăng khi chủ đầu tư xây dựng giao dịch làm gia tăng giá giao dịch và người mua nhà phải nộp thêm thuế. Điều này lại góp phần làm gia tăng giá nhà đất, tạo ra một vòng luẩn quẩn”, ông Thăng nói.

Theo ông Thăng, cần phân tích việc này để nhìn nhận chính sách thuế đã kiến tạo phát triển chưa, hay chúng ta mới tập trung vào thu thuế? Đồng thời, với chính sách thuế, cần phải xác định giám sát sâu. “Quan điểm của chúng tôi là giám sát của Quốc hội phải đi sâu để kiến tạo chính sách, mở đường cho chính sách sát thực mới”, Kiểm toán trưởng Kiểm toán Nhà nước chuyên ngành II nhấn mạnh.

Tìm ra những bất cập của cơ chế chính sách

Đề cập đến việc sử dụng hệ thống thông tin cho giám sát, ông Lê Đình Thăng nêu, hiện nay đang quan niệm, việc sử dụng thông tin của các cơ quan quản lý, cơ quan kiểm toán, cơ quan thanh tra là ngang nhau. Tuy nhiên, ông Thăng cho rằng, Quốc hội sử dụng thông tin của cơ quan kiểm toán, thanh tra và các cơ quan khác để thực hiện trách nhiệm giải trình.

Cơ quan sử dụng ngân sách phải giải trình với những người đi giám sát tại sao cơ quan kiểm toán, thanh tra đặt ra như vậy? Lý do gì, vướng mắc gì mà đơn vị phải làm những điều mà các cơ quan thanh tra, kiểm toán chỉ ra?

“Quá trình giám sát không chỉ yêu cầu đối tượng được giám sát tuân thủ mà còn phải tìm ra những bất cập của cơ chế chính sách, từ đó đánh giá và thiết kế một chính sách mới phù hợp hơn với cuộc sống hơn”, TS Lê Đình Thăng nêu quan điểm.

TS. Bùi Tiến Hanh, Học viện Tài chính. Ảnh: Phạm Thắng

TS Bùi Tiến Hanh, Học viện Tài chính nhìn nhận, tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả và hiệu lực giám sát thực hiện ngân sách nhà nước có ý nghĩa quyết định nâng cao chất lượng quyết định ngân sách nhà nước của Quốc hội và hiệu quả hoạt động quản lý ngân sách nhà nước.

Theo ông Hanh, để dự toán ngân sách nhà nước năm và các kế hoạch tài chính ngân sách nhà nước trung hạn có độ tin cậy cao đòi hỏi Quốc hội tăng cường hơn nữa giám sát lập ngân sách nhà nước, đặc biệt là các kế hoạch tài chính – ngân sách trung hạn như kế hoạch tài chính 5 năm, kế hoạch đầu tư công 5 năm gắn kết chặt chẽ với chính sách, chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế – xã hội.

Đồng thời với thẩm tra dự toán ngân sách nhà nước năm cần thiết phải rà soát, cập nhật và có điều chỉnh kế hoạch tài chính 5 năm, kế hoạch đầu tư công 5 nếu cần thiết để hỗ trợ một cách hữu ích nhằm đảm bảo độ tin cậy và khả năng tiên liệu của dự toán ngân sách.

Đồng thời, tăng cường giám sát thường xuyên hơn đối với toàn bộ quá trình thực hiện ngân sách nhằm kịp thời chấn chỉnh quá trình thực hiện ngân sách nhà nước như giám sát thực hiện ngân sách nhà nước thông qua các báo cáo tình hình thực hiện ngân sách quý, 6 tháng, năm; thực hiện giám sát chuyên đề có lựa chọn với những lĩnh vực, vấn đề có rủi ro trong thực hiện ngân sách nhà nước như đầu tư công, chuyển nguồn, các chương trình và dự án lớn…