Từ lệnh cấm xe máy xăng đến đô thị không khói: Bài học của Thâm Quyến

Trước những năm 2000, xe máy xăng là phương tiện giao thông cá nhân phổ biến tại Trung Quốc, đặc biệt ở những đô thị đang phát triển như Thâm Quyến.

Tuy nhiên, sự gia tăng nhanh chóng về số lượng xe máy xăng đã kéo theo nhiều hậu quả nghiêm trọng: Tai nạn giao thông gia tăng, ô nhiễm không khí, tiếng ồn và tình trạng tội phạm sử dụng xe máy để gây rối trật tự…

Nhận thấy những nguy cơ trên, năm 2003, chính quyền Thâm Quyến đã ban hành lệnh cấm xe máy xăng tại một số tuyến đường trung tâm. Quyết định này đánh dấu sự khởi đầu cho tiến trình chuyển đổi giao thông xanh toàn diện về sau này.

Từ những tuyến đường trung tâm, lệnh cấm nhanh chóng được mở rộng ra nhiều khu vực nội đô. Đến năm 2007, Thâm Quyến trở thành đô thị đầu tiên ở Trung Quốc cấm hoàn toàn xe máy xăng trong khu vực trung tâm.

Các biện pháp thực thi bao gồm: lực lượng công an giao thông tuần tra, tổ chức các đợt cao điểm để thu hồi xe trái phép, và đặt các trạm kiểm tra tại cửa ngõ thành phố.

Thống kê cho thấy, trong vòng 5 năm, hàng trăm nghìn xe máy xăng đã bị thu hồi và tiêu hủy. Tai nạn giao thông giảm rõ rệt, ô nhiễm không khí được kiểm soát, và chất lượng cuộc sống ở khu vực nội đô cải thiện đáng kể. Xe điện trở thành phương tiện phổ biến cho giao hàng, đi lại hàng ngày, đặc biệt trong thời đại thương mại điện tử nở rộ. 

Chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang xe máy điện

Hiểu rõ rằng việc cấm xe máy xăng có thể ảnh hưởng đến sinh hoạt và thu nhập của người dân, chính quyền Thâm Quyến đã đồng thời triển khai nhiều chính sách hỗ trợ chuyển đổi sang xe máy điện như: 

Trợ giá khi mua xe máy điện: Người dân đổi xe máy xăng sang xe máy điện sẽ được hỗ trợ một phần chi phí mua xe mới.

Chương trình đổi xe cũ: Các xe điện cũ hoặc không đạt chuẩn sẽ được thu mua và hưởng chính sách đổi xe có hỗ trợ.

Phát triển hạ tầng sạc: Hàng nghìn trạm sạc xe máy điện được lắp đặt khắp các khu dân cư, trung tâm thương mại, bến xe…

Tăng cường quản lý và đăng ký xe điện: Mọi xe máy điện được yêu cầu đăng ký, cài chip GPS để kiểm soát và phân tích lưu lượng.

Siết tiêu chuẩn xe điện

Trong hành trình chuyển mình thành siêu đô thị hiện đại, Thâm Quyến – thành phố năng động và công nghệ bậc nhất Trung Quốc – không chỉ là trung tâm đổi mới về trí tuệ nhân tạo hay sản xuất phần cứng mà còn là hình mẫu tiên phong trong xây dựng giao thông xanh. 

Tuy nhiên, sự tăng trưởng ồ ạt của xe điện kéo theo nhiều hệ lụy về an toàn giao thông, cháy nổ, tắc nghẽn và vi phạm luật. Rất nhiều phương tiện bị “độ” để chạy nhanh hơn, mang quá tải, hoặc sạc điện kém an toàn, dẫn đến tai nạn nghiêm trọng.

Để giải quyết tình trạng này, Trung Quốc ban hành bộ tiêu chuẩn quốc gia về xe điện từ năm 2019, và Thâm Quyến là một trong những thành phố đầu tiên triển khai quyết liệt việc thực thi, với các quy định cụ thể và nghiêm ngặt hơn.

Năm 2023, thành phố này công bố “Biện pháp thí điểm quản lý xe đạp điện tại Thâm Quyến” có hiệu lực từ 1/8/2023 đến 31/8/2025, trong đó nhấn mạnh đến việc nâng cấp phương tiện, giới hạn kỹ thuật và giám sát hành vi sử dụng.

Một số quy định cốt lõi là: Tốc độ tối đa cho phép của xe không vượt quá 25 km/h, công suất động cơ tối đa không vượt quá 400W. Các xe vượt ngưỡng quy định này sẽ bị coi là phương tiện cơ giới (xe máy điện) và chịu sự quản lý nghiêm ngặt hơn, bao gồm cả yêu cầu bằng lái và bảo hiểm.

Pin sử dụng cho xe điện phải là loại đạt chuẩn, có chống cháy, hệ thống ngắt điện khi quá nhiệt, và không được sạc trong các khu dân cư hoặc lối thoát hiểm.

Mỗi xe đều có biển số điện tử, gắn chip định vị, giúp cơ quan quản lý giám sát thời gian thực. Xe không đăng ký, xe “độ” không đạt chuẩn sẽ bị thu giữ hoặc cấm lưu thông.

Nhằm đảm bảo người dân không bị ảnh hưởng tiêu cực bởi các quy định mới, Thâm Quyến đưa ra hàng loạt biện pháp hỗ trợ chuyển đổi và nâng cấp phương tiện. 

Chương trình đổi xe có trợ giá: Người dân sở hữu xe điện cũ không đạt chuẩn có thể đổi lấy xe mới đạt tiêu chuẩn quốc gia, thông qua các chương trình đổi trả có hỗ trợ tài chính từ chính quyền hoặc doanh nghiệp liên kết.

Nhiều thương hiệu xe điện nội địa đã tham gia, cung cấp ưu đãi giảm giá lên đến 800-1.000 NDT/xe (khoảng 2,9-3,6 triệu đồng)

Các điểm thu gom, xử lý xe điện cũ được mở rộng để đảm bảo quá trình thải bỏ thân thiện môi trường. Những xe không đạt chuẩn bị thu hồi và phá huỷ công khai, giống như cách Thâm Quyến đã làm với xe máy xăng trong giai đoạn 2003-2010.

Hệ thống giám sát và xử phạt bằng công nghệ cao

Thâm Quyến đã triển khai hệ thống giám sát thông minh. Theo đó, camera AI, cảm biến giao thông và hệ thống định vị được tích hợp để theo dõi vi phạm như vượt tốc, chạy sai làn, không đội mũ bảo hiểm…

Ứng dụng điện thoại dành cho người điều khiển xe điện với mục tiêu theo dõi lịch trình, thông báo vi phạm và nhắc lịch bảo trì xe.

Hệ thống phạt theo điểm, nếu vi phạm nhiều, người dùng sẽ bị giới hạn quyền đăng ký xe mới hoặc truy cứu trách nhiệm.

Chính sách mới ban đầu tạo ra một số phản ứng trái chiều. Nhiều người dùng xe điện (nhất là tài xế giao hàng, nhân viên dịch vụ) cho rằng các tiêu chuẩn quá nghiêm khắc, khiến họ phải tốn kém chi phí thay xe mới.

Tuy nhiên, phần đông công chúng ủng hộ quy định giới hạn tốc độ và kiểm soát chất lượng để giảm thiểu tai nạn và cháy nổ – vốn là mối lo trong các khu dân cư đông đúc.

Mục tiêu dài hạn của Thâm Quyến là: Trở thành thành phố giao thông điện hóa 100%, không chỉ với xe buýt và taxi, mà còn mở rộng đến xe cá nhân và dịch vụ; Xây dựng hệ thống giao thông tích hợp đa phương tiện, trong đó xe điện là một phần quan trọng kết nối giữa các ga metro, bến xe buýt và khu dân cư.

Với các tiêu chuẩn kỹ thuật mới, hạ tầng đang được cải thiện từng ngày và hệ thống giám sát thông minh, Thâm Quyến đang thiết lập một hình mẫu quản lý xe điện cấp đô thị, không chỉ cho Trung Quốc mà còn cho các quốc gia đang phát triển khác học hỏi.

Thay thế xe xăng: Ở nơi người đi xe máy điện chỉ mất 10 giây để thay pinNgười dân mua xe điện được hưởng trợ cấp từ 300 – 1.000 USD/xe máy điện mới, trợ cấp đặc biệt nếu đổi xe xăng cũ lấy xe điện. Một số địa phương hỗ trợ thêm từ 50 – 200 USD tuỳ theo điều kiện thu nhập, vùng cư trú…